Błędnik (labirynt) jest częścią ucha wewnętrznego. Składa się z części kostnej i błoniastej. Pomimo niewielkich rozmiarów, pełni bardzo ważną funkcję w organizmie człowieka. Odpowiada za prawidłowe działanie zmysłów słuchu i równowagi. Pomagają mu w tym otolity (kamyczki błędnikowe) – dzięki nim, mózg otrzymuje informacje o położeniu całego ciała. Wszelkie zaburzenia pracy błędnika są uciążliwe i bardzo niebezpieczne. Powinny być szybko zdiagnozowane i leczone przez takich specjalistów jak otolaryngolog czy neurolog.
Do chorób błędnika można zaliczyć między innymi: chorobę lokomocyjną, położeniowe zawroty głowy, zespół Meniere’a, otosklerozę, guzy kąta mostowo — móżdżkowego czy zaburzenia psychogenne. W niniejszym artykule zajmiemy się zapaleniem błędnika – przyczynami i objawami tej choroby oraz diagnostyką i sposobami leczenia.
Czym jest zapalenie błędnika?
Zapalenie błędnika (inaczej ostre zapalenie ucha wewnętrznego) to proces zapalny toczący się w uchu wewnętrznym. Zazwyczaj wywołują go wirusy, czasami bakterie lub grzyby. Przeważnie jest powikłaniem przewlekłego zapalenia ucha środkowego. Może również powstać w wyniku urazu głowy lub z przyczyn autoimmunologicznych.
Wyróżnia się trzy typy zapalenia błędnika (ze względu na sposób szerzenia się zakażenia):
- Tympanogenne. Jest to najczęstsza droga infekcji. Dochodzi do niej w wyniku przejścia drobnoustrojów chorobotwórczych z jamy błony bębenkowej w trakcie zapalenia ucha środkowego.
- Meningogenne (zstępujące). Występuje rzadko, gdy proces zapalny przechodzi z opon mózgowo – rdzeniowych.
- Krwiopochodne. Zakażenie dostaje się drogą naczyń krwionośnych. Bakterie (np. krętki) lub wirusy (świnki, odry lub cytomegalii) wnikają do błędnika wraz z krwią.
Ponadto zapalenie błędnika możemy podzielić na ostre i przewlekłe (ze względu na czas trwania choroby) oraz na ograniczone i rozlane (w zależności od stopnia zajęcia błędnika).
Zapalenie błędnika. Patomorfologia
Pod względem patomorfologicznym, zapalenia błędnika są zróżnicowane. Wyróżnia się:
- Surowicze (toksyczne) zapalenie błędnika. Jest to reakcja odczynowa na wniknięcie toksyn. Zwykle bywa formą przejściową do innych, poważniejszych postaci zapaleń.
- Ropne zapalenie błędnika. Powstaje gdy patogeny znajdą się w przestrzeni ucha wewnętrznego. Powodują nasilony odczyn zapalny z obecnością leukocytów. Może rozprzestrzenić się na cały błędnik i doprowadzić do utworzenia się ropniaka.
- Przewlekłe (wytwórcze) zapalenie błędnika. W błędniku pojawiają się zapalne masy tkankowe (perlak lub ziarnina). Powodują zaburzenia w krążeniu płynów wewnątrz ucha, tworząc blokady.
Infekcyjne przyczyny zapalenia błędnika
- Powikłanie po zapaleniu ucha środkowego. Jest to najczęstsza przyczyna schorzenia. Wywołują je czynniki zapalne przenikające do przestrzeni błędnika z jamy bębenkowej.
- Powikłania po zapaleniu opon mózgowo – rdzeniowych. Czynniki zapalne dostają się do błędnika przez wodociąg ślimaka lub przez przewód słuchowy wewnętrzny.
- Czynniki chorobotwórcze obecne we krwi. W tym wypadku bakterie i wirusy docierają do błędnika przez naczynia krwionośne. Może dojść do zakażenia wirusem: świnki, różyczki, odry, ospy wietrznej, półpaśca, opryszczki czy HIV.
- Zapalenie ucha może być również spowodowane grzybami lub pierwotniakami.
- Toksyczne uszkodzenie błędnika. Jest to szczególny rodzaj zapalenia wywołany uszkodzeniem błędnika przez np. alkohol lub zażywane leki. Zazwyczaj ustępuje po odstawieniu czynnika sprawczego.
Nieinfekcyjne przyczyny zapalenia błędnika
- Choroby autoimmunologiczne. Objawy zapalenia błędnika mogą być wynikiem niewłaściwej reakcji układu odpornościowego, który własne tkanki i komórki rozpoznaje jako obce i traktuje jak zagrożenie.
- Choroby układowe. Takie choroby dotykają jednocześnie kilku rodzajów tkanek lub narządów np. sarkoidoza). Mogą również objawiać się zapaleniem ucha wewnętrznego.
- Urazy głowy z jednoczesnym uszkodzeniem błędnika.
Objawy zapalenia błędnika
- Zawroty głowy (zwłaszcza przy zmianie pozycji z leżącej na siedzącą i stojącą, a także przy schylaniu się),
- Utrata równowagi,
- Uczucie niestabilności, problemy z chodzeniem i staniem,
- Mimowolne drgania gałek ocznych – oczopląs,
- Szumy w uszach,
- Częściowa, a nawet całkowita utrata słuchu,
- Niewyraźny zamazany objaw widzenia,
- Nudności i wymioty,
- Ogólne osłabienie.
Tympanogenne zapalenia błędnika są zwykle jednostronne, dotyczy ucha objętego infekcją. W przypadku innych rodzajów zakażeń – zapalenie błędnika jest obustronne.
Diagnostyka zapalenia błędnika
Powyższych objawów nie wolno lekceważyć. Nieleczone zapalenie błędnika może doprowadzić do groźnych powikłań: zapalenia opon mózgowo – rdzeniowych, ropnia mózgu, głuchoty czy trwałego uszkodzenia narządu równowagi. Warto zgłosić się do lekarza, aby zapobiec komplikacjom. Zwłaszcza gdy pojawi się ból ucha i gorączka – konsultacja laryngologiczna powinna odbyć się niezwłocznie.
Lekarz przeprowadzi szczegółowy wywiad i wykona konieczne badania (np. otoskopię, próby stroikowe). Może być konieczne badanie neurologiczne i/lub badanie obrazowe – rezonans magnetyczny czy tomografia komputerowa. Ważne by diagnoza została postawiona jak najwcześniej, ułatwi to i przyspieszy leczenie.
Leczenie zapalenia błędnika
Leczenie zapalenia błędnika trwa zazwyczaj 2 – 3 tygodnie i podjęte odpowiednio wcześnie – w większości wypadków kończy się całkowitym wyleczeniem choroby, która ustąpi bez pozostawienia jakichkolwiek śladów. Często jednak terapia wymaga hospitalizacji – dożylnego podawania leków czy nawet interwencji chirurgicznej (np. usunięcia perlaka, czyszczenia ucha z ziarniny zapalnej czy drenażu zalegającej wydzieliny).
Łagodny przebieg schorzenia może być leczony w warunkach ambulatoryjnych. Ważne jest zwalczanie przykrych objawów — poprzez podawanie leków przeciwwymiotnych czy łagodzących zawroty głowy. Warto pamiętać o unikaniu szybkich ruchów, gwałtownych zmian pozycji, ostrego i migotliwego światła oraz nieprzyjemnych dźwięków.
Wszelkie powikłania wynikają głównie z lekceważenia wczesnych objawów i zbyt późnego wdrożenia leczenia.
Profilaktyka
Bibliografia:
- Władysław Zygmunt Traczyk „Fizjologia człowieka w zarysie”. Wydawca: PZWL Wydawnictwo Lekarskie.
- Otorynolaryngologia praktyczna – podręcznik dla studentów i lekarzy. Tom I. Red. G. Janczewski. Wydawnictwo Via Medica. Gdańsk 2005.
